Một tấn giấy tái chế có
thể cứu sống 17 cây gỗ trưởng thành, tiết kiệm 4.000kWh điện, 270 lít dầu,
26.000 lít nước và 3,5m3 đất để chôn lấp, theo Hiệp hội giấy và bột giấy
Việt Nam (VPPA). Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang đắn đo trong việc nhập khẩu loại
nguyên liệu này.
Mọi chuyện bắt đầu từ
cuối năm 2017, khi Trung Quốc tuyên bố ngừng nhập khẩu 24 loại nguyên liệu tái
chế. Hành động này ngay lập tức khiến thị trường xuất khẩu phế liệu hoảng loạn
vì Trung Quốc tiêu thụ hơn một nửa lượng phế liệu trên toàn thế giới. Lo sợ rác
nhập khẩu sẽ tràn về các nước khác để giải phóng hàng tồn, Chính phủ Việt Nam
đã siết nhập khẩu phế liệu. Điều này đã làm cho các doanh nghiệp
ngành giấy trong nước điêu đứng, vì giấy phế liệu, một trong những thành phần
không thể thiếu để sản xuất bột giấy, cũng nằm trong diện nguyên liệu tái chế
bị cấm.
Doanh nghiệp trong nước điêu đứng
Để hiểu rõ hơn, có 2
loại bột được sử dụng trong sản xuất giấy là bột nguyên sinh và bột tái chế.
Tính đến hiện tại, Việt Nam chỉ có khoảng 300 doanh nghiệp sản xuất được
200.000 tấn mỗi năm và số lượng này là không đủ. Năm 2017 Việt Nam phải nhập
thêm 1,5 triệu tấn giấy tái chế để làm nguyên liệu sản xuất. Thực tế, ngay trên
thế giới, các doanh nghiệp ngành giấy cũng thiên về xu hướng sử dụng bột giấy
tái chế hơn là nguyên sinh vì lý do môi trường và chi phí rẻ hơn. Thống kê năm
2017 của RISI và VPPA cho thấy nhu cầu tiêu thụ bột giấy tái chế trên thế giới
chiếm đến 59%, khoảng 251 triệu tấn.
Các doanh nghiệp càng
điêu đứng hơn khi số lượng tiêu thụ giấy trong nước tăng qua từng năm. Theo ước
tính của ông Phan Chí Dũng, nguyên Vụ trưởng Vụ Công nghiệp nhẹ, Bộ Công
Thương, năm 2018 dự kiến nhu cầu tiêu thụ cả nước đạt hơn 4,7 triệu tấn, cao
hơn so với các năm trước đó. Việc khan hiếm bột giấy có thể làm giá thành sản
phẩm doanh nghiệp Việt Nam tăng cao. Trong khi đó, lượng
nguyên liệu tái chế
toàn cầu, trong đó có giấy tái chế đang thừa thải từ sau khi Trung Quốc ngưng
nhập làm giá thành rẻ đi và là cơ hội cho các doanh nghiệp ngoại.
Ông Hoàng Trung Sơn,
Tổng Giám đốc Công ty Giấy và Bao bì Đồng Tiến, Phó Chủ tịch VPPA, ngành công
nghiệp giấy của Ấn Độ 2 năm gần đây, đặc biệt năm 2018 đang hưởng lợi rất
nhiều. Thứ 2 là Indonesia và hiện doanh nghiệp nước này đã xuất giấy sang Việt
Nam với giá rất cạnh tranh. “Họ bán thấp hơn giá các doanh nghiệp Việt Nam từ
10-20% nhờ nguồn nguyên liệu giá rẻ”, ông Sơn nói.
Kinh nghiệm của nước ngoài
Để hạn chế nhập khẩu
giấy tái chế, các quốc gia trên thế giới đã có chính sách tiến hành phân loại
giấy để không chỉ tái chế hiệu quả hơn mà còn phục vụ xuất khẩu. Điển
hình như châu Âu, năm 2017 họ thu hồi được 57 triệu tấn, sử dụng tái chế tại
chỗ 48,6 triệu tấn, số còn lại là xuất khẩu. Tại châu Á, tổng thu hồi được
106,7 triệu nhưng sử dụng lên đến 137 triệu tấn vì nhu cầu sử dụng giấy cao.
Trong đó, Nhật là nước có tỉ lệ thu hồi giấy cao nhất với hơn 80%.
Theo ông Sơn, tỉ lệ thu
hồi giấy tái chế ở Việt Nam hiện chưa đến 40%, trong khi chuẩn trung bình thế
giới là 56%. Và để nâng cao tỉ lệ thu hồi cần có các chính sách của Chính phủ
và điều này cần thời gian vì ngay cả quốc gia nổi tiếng kỷ luật như Nhật để đạt
được ngưỡng thu hồi như hiện nay cần mất tới 20 năm.
Việt Nam khá giống với
Trung Quốc giai đoạn 1995-2005 khi ngành giấy có nhu cầu nhảy vọt. Trung Quốc
không còn cách nào khác là nhập khẩu giấy thải. Nếu năm 2004-2005 quốc gia này
nhập 2,6 triệu tấn giấy thì đến năm 2016-2017, con số này là 30 triệu tấn.
Đề giải quyết, Chính phủ
Trung Quốc đã nỗ lực phát triển nguồn nguyên liệu từ 3 nguồn. Thứ nhất là bột
giấy từ gỗ bằng chương trình phát triển về trồng rừng cũng như nhập khẩu mảnh
từ nước ngoài. Việt Nam là quốc gia xuất khẩu mảnh sang Trung Quốc lớn nhất.
Thứ 2 là phát triển
nguồn bột giấy từ nguyên liệu phi gỗ, từ rơm rạ. Trung Quốc từng có giai đoạn
phát triển mạnh, rất nhiều doanh nghiệp nhập khẩu bột giấy sản xuất từ phụ phẩm
nông nghiệp. Nhưng nguồn này bây giờ đã hết ngưỡng phát triển và chất lượng xơ
sợi không đáp ứng được dòng giấy cao cấp. Nguồn thứ 3, cũng là nguồn lớn nhất,
là thu gom giấy trong nước và nhập khẩu. Hiện nay, dù hạn chế nhập nhưng Trung
Quốc vẫn cấp hạn ngạch cho những doanh nghiệp có đủ điều kiện. Theo ông Sơn,
Việt Nam cần cân nhắc chính sách để tận hưởng nguồn giấy giá rẻ trên thế giới
như Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia... nhưng vẫn giảm thiểu tác động đến môi trường.
Theo Đông Sang
Nhịp Cầu Đầu Tư
